Roar Moe reiser sakte gjennom livet. Som einebuar på Litle Færøy i Solund prøver han å vise at noko har gått tapt i jaget etter pengar og status.

– Når du opplever noko ekte og levande, då trur du at det skin tilbake på deg sjølv, og når det gjer det, så opplever du at du er ein del av ei historie. Det er heile cluet for mitt eige arbeid her.

Sjå bildeserie frå øya her

I arbeidet med å gjenskape eit fiskarbondesmåbruk frå 1905 er Roar Moe sjølv blitt ein fiskarbonde frå førre hundreår.

– Du må setje tæring etter næring, og du må lære å klare deg med det du har. Det er kystkulturen i eit nøtteskal, meiner Moe. Etter 16 år åleine på Litle Færøy skulle han vite kva han snakkar om.

Kjøpte det for 100.000

Det begynte i 1991. Saman med to kameratar stifta han Litle Færøyna kystkulturlag og kjøpte bruket på Litle Færøy for å starte ein leirskule der ungdom skulle få eit innblikk i livet på kysten i førre hundreår.

– Vi kjøpte det for prisen på ein god bruktbil, 100.000 kroner.

– I 1998 flytte eg like godt ut her. Eg kom inn på likningskontoret, og der reiste Else Birkeland seg, ei myndig, streng dame, og omfamna meg og sa «Gratulerer! Du er vår innbyggar nummer eitt tusen!». Eg kjøpte meg ein Motorola mobiltelefon til 19.000 kroner, og dermed var eg «world wide» frå godstolen min her i stova.

Og godstolen, det er ein gammal lenestol som står trygt plassert mellom vedomnen og ein oljefylt radiator. Her sit Roar Moe og les og fyrer og held både varmen og humøret oppe om kveldane.

– Det kan ikkje vere berre idyll, å bu her ute mo åleine?

Lett å bli einstøing

– Ein kan lett bli ein einstøing, på den måten at ein blir seg sjølv nok. Det er veldig nærliggande når ein må klare seg sjølv. Og periodar om vinteren kan bli keisame. Når du er åleine må du ha eitt eller anna å gå til. Noko som gjer deg verksam. Viss du blir sitjande og gruble kan det ha ein negativ effekt på deg som person, du går rundt og stullar, og du blir sur og du kvir deg fordi det er kaldt og surt og du har lyst å flytte herifrå.

– Kva gjer du med det?

– Eg prøver heile tida å ha eit arbeidsprosjekt på gang. Eg har heile tida sakna ein verkstad, ein arbeidsplass, men det skal eg få til i den nye floren min. Der drøymer eg om å bygge ein færing, eller ein seksæring. Lesinga er og ei god trøyst.

På øyane rundt om bur det folk Roar set stor pris på.

– Det er viktig for meg å nemne dei gode grannane mine. Dei er hjelpsame, humoristiske og set alltid ryggen til når eg vantar kunnskap eller treng hjelp. Han Eivind (Ingvaldsen) på Lågøyna har berga meg ut av mange praktiske kniper. Han er ein handyman i norgeseliten. Å kjenne ein som han gjev mental tryggleik og forsterkar motivasjonen.

– Men likevel: Det må då bli einsamt her ute? Med dagevis der du ikkje møter folk?

Einsam i selskap med andre

– Nei, faktisk ikkje. Faktisk ikkje. Nei, dei gongene eg kjenner meg einsam, det er ? Når eg får lyst til å ha folk rundt meg, då fyrer eg opp Saab’en, som eg kallar snekka mi, og så dreg eg inn til Hardbakke og handlar. Og det er der, når eg møter menneska der inne, og ser alle dei paradoks dei lever med, som dei er nøydde til å leve med, og samanliknar det med det livet eg lever, og det tilværet eg har, då kjenner eg einsemda tynge seg på. Då blir det veldig klart for meg kor åleine eg er om å vere den eg er.

– Kva paradoks er det dei lever med, som ikkje du har?

– Tidspresset. Tidsklemma. Alt dei skal – og må – få tid til. Når eg møter storsamfunnet og dei moderne verdilandskapa, og ser dei i forhold til mitt eige kvardagslandskap, då opplever eg meg einsam, for der er så stor avstand. Desse paradoksa, eg er positiv på alle måtar, men desse paradoksa, okei, dei gjev til dels energi og, men dei gjer meg melankolsk.

For Roar Moe sine dagar, dei går i Roar Moe sitt tempo. Han gjer det han får tid til, og det blir det det blir. Han reiser sakte gjennom livet.

– Eg prøver å komme meg opp klokka sju. Så lagar eg ei stor gryte med havregraut, og et litt av den. Resten tek eg kanskje seinare på dagen, eller neste morgon. Så jobbar eg borte på tomta til utpå ettermiddagen.

– Tomta?

– Ja, vi jobbar med å lage ei kystlei, du kan samanlikne det med DNT-systemet i fjellet, at ein kan segle, padle eller ro, sakte og stille ferdsel, frå ei hytte til eit naust og til stiar rundt i øyriket her. Vi har fått bygd tre nye færingar, vi skal sjå på dei etterpå, og no har eg fått løyve til å setje opp ein utedo og eit tørkerom som turistane kan bruke i vika her borte. Jau, så skal eg ein tur til Hardbakke, for eg er med i ei nemnd som lage ein villsaufestival, så er det handling og så tilbake igjen, og så blir det nokre timar å pusse på Saab'en, båten min.

- Har du berre nok hesjestreng...

– Gamle Martinus Lågøy sa det, at «hugs på det, Roar, at har du ein Saab, og det går gale, har du då berre nok hesjestreng, så er du berga». Å klare seg med det ein har. Det er det det handlar om.

– Det må vere vêrhardt her ute?

– Jau, ein opplever no litt ymse. Det verste var faktisk no i desember 2013, med nordleg orkan som snudde til sørleg sterk storm. Då rauk dørene på naustet og på skjåen, dei vart røska ut, det har eg aldri opplevd før. Eg trur ikkje eg kunne gått oppreist ute. Eg veit ikkje, for eg våga meg ikkje ut. Eg sat inne og heldt meg fast og fyrte i omnen, og var redd for at granene bak huset skulle rotvelte og knuse huset.

– Men huset tolte det?

– Ja, huset, ja? Hah! Det er det som imponerer meg, kor elegant det glir inn i terrenget, det ligg heilt i vindskuggen både på norda- og sønnavind. Og nausta er med grindbygg med trenaglar, dermed er dei litt fleksible, føyer seg meir enn det ville gjort med spikar og skruar og fast reisverk. På lag med naturen, ikkje i kamp mot den. Slik er det med dei gamle, klinkbygde båtane og, dei dansar ballett på bølgene.

Ein gong i året dreg Roar til USA for å halde foredrag om det gode liv, og kva som gjekk tapt på vegen frå det tjuande hundreår til det moderne samfunn anno 2014.

Reiser gjennom hundreåra

– Det tek meg tjue timar, frå eg stig om bord i skyssbåten her på litle Færøy, til eg set foten på bakken på JFK Airport i New York. Kontrasten er ufatteleg. For meg blir det ei reise frå eit hundreår til eit anna.

Sons of Norway er ein amerikansk organisasjon som arbeider med norsk-amerikanske relasjonar. For nokre år sidan inviterte dei Roar Moe over til å dele sine tanker med dei. Det skulle bli starten på eit årelangt samarbeid.

– Eg snakka om korleis det Noreg dei norske utvandrarane forlet, som den gong var det nest fattigaste landet i Europa, på berre hundre år gjekk til å bli eitt av dei rikaste velstandssamfunna i verda, og korleis det har påverka oss, korleis vi lever, haldningane våre og innstillinga til livet. Kva som gjekk tapt på vegen.

Kanskje fortalde det amerikanarane noko om kva dei sjølve hadde mist på vegen og? I alle fall var det stadig fleire, museum, universitet og organisasjonar som ville høyre Roar Moe sine foredrag.

Ein hit i USA

– Eg har fem år på rad no fått eit reisestipend frå Sons of Norway og Vesterheim-museet i Decorah, Iowa, slik at eg dekkjer reisekostnadane og har litt lommepengar, og så reiser eg rundt og held foredrag her og der. Eg har reist i Arizona, i områda rundt Seattle, og i Midtvesten. Du kan vel nesten seie at eg er blitt ein «hit» i USA. I nokre miljø, i alle fall. Desse årlege turane er blitt ein god kveik for meg.

Moe held foredrag også i Noreg, på skular, høgskular og folkehøgskular. Mange stader blir tilhøyrarane så oppglødde at dei ber om å få sende elevar på opphald på Litle Færøy.

– Då legg eg dei i telt ute på bøen, og så får dei vere med og segle, fiske og lage mat. Håpet mitt er at dei, i møtet med ein autentisk person som faktisk lever slik han lærer, skal få med seg litt livsvisdom. Dei vil heile tida møte utfordringar, praktiske og personlege, som dei må finne ut av. Ein må vere Espen Askeladd, og ikkje seie «faen heller», men prøve å snu på problemstillinga og søke hjelp, fomle og famle sjølv, og så få det til. Og viss du er sjølvberga, så er du trygg, det er mi hypotese. Tryggleik er noko vi alle søker, det er universelt. Eg prøver å få i gang diskusjonar med dei studentane eg har her ute, refleksjonar og vurderingar: Kva søren vil du med livet ditt? Det er kort og intenst! Eg prøver kort og godt å få folk til å leve ut draumen sin, og samstundes tenke sjølv.

– For dei blir dette berre eit snapshot i livet, men eg håpar at dei får med seg noko som dei kan ha nytte av seinare i livet. Dei hugsar meg, i alle fall, mange av dei. Eg har jo fram gjennom åra hatt tusenvis her ute, og er eg utanfor Solund, så møter eg stadig vekk folk som seier «Hei, Roar! Hugsar du meg?» Og det gjer eg jo sjølvsagt ikkje. Men dei hugsar kva eg sa til dei.

Fattig, men rik likevel

Særleg rik blir han ikkje på prosjektet sitt. I fjor stod han oppført med ei skattbar inntekt på 118.000 kroner.

– Det er faktisk under den offisielle fattigdomsgrensa i dette landet. Eg er per definisjon ein fattig. Men det er som eg seier: Ein får setje tæring etter næring, og klare seg med det ein har. Men eg er ikkje så dyr i drift. Sauekjøt og fisk held eg meg med sjølv, eg kjøper mjøl og grønsaker, og kanskje eit par pils i helga, så går det litt diesel til saab'en, og så mykje meir er det ikkje. Litt straum og litt telefon. Men meg er det ikkje synd i. Det er ikkje meg det er synd i, for å seie det slik. Men problemstillinga di reflekterer akkurat noko av det som gjekk tapt på vegen frå det nittande til det einogtjuande hundreår: Etter kvart som rikdommen vaks, begynte fleire og fleire av oss å forveksle levestandard med livskvalitet. Ordet livskvalitet, det gløymde vi på vegen til jobben der vi skulle jobbe overtid for å tene pengane til den nye Mercedesen vår.

(Ein time av dette intervjuet er gjort på følgjande vis: Vel komen heim til Førde kom eg på at det var ein del spørsmål eg gløymde å stille. Eg gjorde avtale med Roar Moe om at vi skulle snakkast på hustelefonen ein dag klokka halv elleve. Eitt minutt før tida fekk eg ein sms: «Straumnettet er i ustand – då fungerer ikkje hustelefonen. Eg finn meg ein lun plass og du kan ringe mobiltelefonen min kl 10.45. OK? Sterk kuling her og tendens til regn.»

Klokka 10.45 ringde eg Roar Moe. Då sat han samankropen bak ein stein «oppe på haugen bak utedoen, mellom huset og naustet. Her har eg bra dekning». Vinden ulte, regnet piska, og bak steinen sat Roar Moe og prata i ein time om livet, lagnaden og kva vi mista på vegen. Og på kontoret mitt inne i Førde sat eg og tenkte at eg skulle gjerne ha bytt med han.)