NETTAVISEN: I løpet av november har frykta for straumrasjonering til våren forsvunne. Statnett har friskmeldt det norske vasskraftsystemet.
Enorme mengder nedbør har gjort at vassmagasina ikkje lenger er historisk tomme, men har meir vann i seg enn de pleier å ha.
I Europa har lagera med gass aldri vore fullare. Dei har vore så fulle at skip med gass (LNG) har måtta stå i kø og vente på at det har vore mogleg å tømme lasta.
Og sjølv om gassprisane framleis er historisk svært høge, er prisen likevel godt over 60 prosent samanlikna med toppen.
På toppen av det heile er prisen på CO₂-kvotar redusert nesten 20 prosent frå toppen. Dermed er det billigare å produsere straum frå gass og kol enn tidlegare.
Ting blir normalisert – prisane aukar
Tilsynelatande har alle tidlegare forklaringar på høge straumprisar forsvunne.
Men denne veka er likevel ekstremprisane tilbake. 6,5 kroner per kWh måtte ein betale i Midt-Norge onsdag, samtidig som ein ikkje får eitt raudt øre i straumstøtte. I Sør-Norge er det ikkje nemneverdig betre. I Nord-Norge begynner ein no også å sjå prisane landsdelen så langt har vore skåna for.
På Nasdaq-børsen auka prisen for «nordisk straum» i andre kvartal (april, mai og juni) med 23 prosent på tysdag. Onsdag fortset den vidare opp. Kva i himmelens namn er det som er i ferd med å skje?
Krisen er ikkje over
Det er vanskeleg å vite kor ein skal begynne, når ein skal forklare at «alt er normalt, men det er krise».
Men lat oss begynne med Norge: Sjølv om prisane her er høge, er dei endå høgare i landa rundt oss. Det at rasjoneringsfrykta er over, har ført til at prisane i Norge igjen er tilbake på «billigare» enn landa rundt oss.
Tidlegare i år var vi «dyrare» enn landa rundt oss, fordi vasskraftprodusentane blei tvungne til å spare på vatnet. Dermed måtte Norge kjøpe straum frå nabolanda våre, og dermed måtte prisane vere høgare.
– Den gode magasinfyllinga har pressa prisforventninga i marknaden i Sør-Norge betydeleg lågare enn prisane i Europa, fortel kraftanalytikar Marius Holm Rennesund i Thema Consulting til Nettavisen.
Før helga var det venta at norske prisar skulle vere rundt 15 prosent billigare.
Så var det dette med straumkablane då
Men sjølv om vassmagasina no er tilbake på historiske normale nivå, er det noko som ikkje er tilbake på normalen: Noregs evne til å eksportere straum.
Dei to siste straumkablane til England og Tyskland har gitt Norge utvida eksportmoglegheit samanlikna med «normalen» tilsvarande to store kjernekraftverk – nærmare bestemt 2,8 GW.
Dette betyr at eksportkapasiteten (og import) til Norge har auka med omtrent 2 TWh i månaden, eller 24 TWh gjennom året. Det er meir enn lagringskapasiteten til straumområdet i vest (NO5).
Dette kjem på toppen av ein kapasitet som allereie var høg nok frå før til at norske og europeiske prisar følgde kvarandre ganske tett.
Tala er ikkje så veldig viktige, men resultatet er at Norge i endå større grad enn tidlegare har bunde seg til europeiske straumprisar. Norge kan framleis bli ei eiga prisøy med mykje lågare prisar enn alle andre stader, slik Nord-Norge har vore fram til no. Men for å oppnå det, må det vere mykje meir vatn i norske kraftmagasin enn tidlegare – og mykje uregulert kraftproduksjon frå spesielt vindkraft. Det skal meir til enn at vi har normalt fulle vassmagasin.
Historisk har europeiske straumprisar vore noko høgare enn norske, men no er europeiske prisar spinnville. Dersom prisane skulle normalisere seg i Europa, trur ekspertane at prisane i Norge ville følgt med ned umiddelbart.
Europa har fleire (kjerne) problem
Men Europa ser ikkje ut til å få noko mirakel over natta. I staden står utfordringane i kø.
Lay oss begynne i vårt naboland Sverige. Dit har vi ikkje berre «straumkablar», men det norske og svenske nettet er i stor grad eitt felles nett. Og svenskane har store problem.
Landets nest største kjernekraftverk er ute av drift mesteparten av vinteren – mens det aller største har driftsproblem. Det skal takast ut av drift i perioden 9. til 18. desember for å forsøke å rette opp problema. Dermed forsvinn mykje straum frå marknaden. I fjor var dette perioden då prisane verkeleg eksploderte. På toppen av det heile bles det lite.
I Finland slit dei med å få sitt nye kjernekraftverk i stabil drift, og dei jobbar med å skifte pumper som var øydelagde. Tidlegare har dei fått mykje straum frå Russland, men den importen blei det bråstopp av etter at Finland søkte NATO-medlemskap. Dei fryktar derfor blackout i periodar til vinteren. Finland er kopla til både Norge og Sverige.
England er framleis i ein situasjon der det er for lite straum når forbruket er som høgast. Både måndag og tysdag passerte straumprisen i England på det høgste 12 kroner før avgifter.
Frankrike produserer normalt meir straum enn dei brukar, men dei har massive problem med kjernekraftproduksjonen sin. Vedlikehald har tatt lengre tid enn venta, og dei importerer no enorme mengder straum frå både Belgia og Tyskland. Det at Belgia nyleg avvikla eitt av sine kjernekraftverk har ikkje hjelpt. Og fleire skal dei fjerne.
For mykje eller for lite straum
Tyskland har som kjent utsett stenginga av sine siste kjernekraftverk, som har skapt mindre problem på kort sikt, men Tyskland har likevel saman med Danmark eit stort problem:
Når det bles masse, så blir det generert det meir straum enn det eigentleg er behov for. Det er i stor grad dette som skjedde gjennom november, og som førte til låge straumprisar også utanfor Noregs grenser. Tidvis har straumprisen vore negativ, for å hindre at det blir produsert meir straum.
Men når det ikkje bles, har ein for lite straum. Då må ein fyre opp den dyraste kraftproduksjonen, som pressar prisane opp.
Kolkraftverka er dyre, men det verkeleg dyre er gasskraftverka.
– Men gassprisen har gått ned, og lagera er fulle, vil nokre då innvende.
Og ja, det er dei – sjølv om tappinga no har starta. Men lagera er fylt opp fordi ein har betalt ekstremt høge prisar for å få kjøpt gass å fylle lagera med.
– Gassaktørane som har kjøpt gassen som no ligg på lager vil ønske å få dekka sine innkjøpskostnadar pluss ei normal avkastning. Det vil seie at dei vil ønske innkjøpskostnad + lagringskostnad før dei tappar av lageret for å selje, seier Marius Rennesund.
Denne gassen er historisk dyr.
I tillegg er det slik at gasslagera til Europa på ingen måte er nok til å halde gjennom vinteren. Dei treng påfyll.
– Vi er avhengig av ein jamn straum av LNG gjennom vinteren. Det vi har i lageret er ikkje nok til å dekke forbruket. Vi ser at kostnadene for LNG også er høge for tida, seier Rennesund.
Europa kjempar om dei same forsendingane av LNG som resten av verda, og må ganske enkelt betale meir enn andre for å få nok. «Heldigvis» for Europa er etterspurnaden i deler av Asia lågare enn den kunne vore grunna blant anna pågåande koronarestriksjonar.
Kor dyrt er eigentleg straum frå gass?
Dermed er vi framleis i ein situasjon der det er prisen på gasskraft i Europa som i stor grad styrer straumprisane. Det store spørsmålet er kor dyrt det eigentleg er å produsere denne gassen.
Prisen på gass blir i stor grad styrt av prisen på den nederlandske TTF-børsen. Her gass i euro per MWh – som tilfeldigvis er det same som straum for på Nordpool-børsen. For tida kostar gassen rundt 130 euro per MWh – eller 13 eurocent per KWH.
Men dette er viktig: Éin MWh gass er ikkje det same som éin MWh med straum. For gass er det snakk om det teoretiske energiinnhaldet, som er omtrent det du får ut av å brenne gassen for oppvarming heime. For å konvertere gass til straum må det gjennom et gasskraftverk. Avhengig av kva slags anlegg gassen blir brent i, sit ein igjen med rundt 35–60 prosent av energien. Rundt rekna forsvinn halvparten.
I tillegg må det betalast for CO₂-utslepp. Og sjølvsagt for arbeidskraft og investeringar.
Rennesund fortel at med gassprisar på rundt 130 euro, er marginalkostnaden for å produsere straum frå gass omtrent 300 euro per MWh, som for tida er rundt 3 kroner per kWh utan nokon form for avgifter.
I tillegg kan andre effektar komme inn, som bodkamp i kalde situasjonar, som pressar opp prisane endå meir.
Regjeringspartia og SV samde om utflyttingsskatt, billigare diesel og sosialpakke
Jølstra kraftverk blei opna av statsministeren: – Norsk ingeniørkunst
